Ανάμεσα στα άλλα μυθιστορήματα που έγραψε η σπουδαία Τζέιν Όστεν, το Περηφάνια και Προκατάληψη ξεχωρίζει. Είναι το δεύτερο βιβλίο της που εκδόθηκε και πρωτοδημοσιεύτηκε στις 28 Ιανουαρίου του 1813. Ταυτόχρονα στην Ευρώπη μαίνονται οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι για δέκατη χρονιά, η Έβδομη Συμφωνία του Μπετόβεν κάνει πρεμιέρα στη Βιέννη και γεννιέται ο Τζουζέπε Βέρντι.
Το Περηφάνια και Προκατάληψη αρχικά γράφτηκε μεταξύ 1796 και 1797 στο Χάμσαϊρ της νότιας Αγγλίας, όπου η Όστεν είχε μεγαλώσει και ο αρχικός τίτλος που του είχε δώσει ήταν «Πρώτες Εντυπώσεις». Όμως ποια ήταν η Τζέιν Όστεν και τι σήμαινε για τις αρχές του 19ου αιώνα για μια γυναίκα να είναι επαγγελματίας συγγραφέας;
Η Τζέιν Όστεν γεννήθηκε στο Στίβεντον του Χάμσαϊρ στις 16 Δεκεμβρίου του 1775 και πέθανε στις 18 Ιουλίου του 1817, σε ηλικία μόλις σαράντα ενός ετών. Δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για τη ζωή της και πολλές φορές οι πηγές είναι συγκεχυμένες, με αποτέλεσμα η προσωπικότητα της Όστεν να μην είναι σκιαγραφημένη με ακρίβεια.
Εξαιρετικό πρωτογενές υλικό αποτελούν οι επιστολές που έγραψε η ίδια η Όστεν, όμως, δυστυχώς, οι περισσότερες δεν διασώζονται. Κατά τη διάρκεια της ζωής της, η Όστεν έγραψε περίπου 3.000 γράμματα, πολλά εκ των οποίων απευθύνονταν προς τη μεγαλύτερη αδελφή της –και καλύτερή της φίλη–, την Κασσάνδρα.
Ωστόσο αργότερα η ίδια η Κασσάνδρα κατέστρεψε τις περισσότερες, προκειμένου να κρύψει κάποιες πτυχές του χαρακτήρα της αδελφής της, που τις θεωρούσε ανάρμοστες ή πίστευε ότι θα πρόσβαλλαν άλλα μέλη της οικογένειας, έτσι σήμερα έχουν διασωθεί μόνο 161 από αυτές.
Η οικογένεια Όστεν ήταν μεσαίας κοινωνικής και οικονομικής θέσης και η κατάσταση στο σπίτι τους περιγράφεται ως ανοιχτή, με αρκετές ευκαιρίες για ψυχαγωγία και μια ατμόσφαιρα καλλιέργειας. Ακόμα και κοινωνικές ή πολιτικές απόψεις με τις οποίες οι Όστεν διαφωνούσαν συζητούνταν και εξετάζονταν διεξοδικά.
Ο πατέρας Τζορτζ Όστεν προερχόταν από μια παλιά και σεβάσμια οικογένεια εμπόρων μαλλιού, η οποία όμως τα τελευταία χρόνια είχε χάσει τα εισοδήματά της. Ο ίδιος έγινε αγγλικανός εφημέριος, αλλά όποτε προέκυπτε ανάγκη έκανε κι άλλες δουλειές για να συμπληρώσει το εισόδημά του: αγροτικές εργασίες, αλλά και μαθήματα σε νεαρά αγόρια της περιοχής.
Η Τζέιν, που είχε έξι αδελφούς και μία αδελφή, φαίνεται ότι ήταν κοινωνικό παιδί και διάβαζε πολλά βιβλία που έβρισκε στην πλούσια οικογενειακή βιβλιοθήκη και στις βιβλιοθήκες των γειτόνων. Της άρεσε ο χορός και, όπως όλα τα νεαρά κορίτσια της εποχής, έμαθε γαλλικά, κέντημα και μερικές βασικές αρχές της μουσικής.
Εκπαιδεύτηκε σε κάποια σχολεία, όσο της επέτρεπαν τα μέσα της οικογένειας, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της καλλιέργειάς της προερχόταν εσωτερικά, από την ίδια την οικογένεια Όστεν: από τα μαθήματα με τον πατέρα της και τους δύο μεγαλύτερους αδελφούς της, οι οποίοι την προμήθευαν με εκπαιδευτικά βιβλία που προορίζονταν μόνο για αγόρια.
Μεγάλο μέρος στην κοινωνική ζωή και την ψυχαγωγία της οικογένειας έπαιζαν κάποιες ιδιωτικές αυτοσχέδιες θεατρικές παραγωγές που έκαναν τοπικά με τους γείτονες. Η Τζέιν σίγουρα συμμετείχε σε αυτές τις παραστάσεις, που λάμβαναν τη μορφή γιορτής, και από τα έντεκά της άρχισε να γράφει κι η ίδια μικρές ιστορίες για να διασκεδάζει την πολυμελή οικογένειά της και τους φίλους τους. Κατά τη διάρκεια της εφηβείας της, κατάφερε να ολοκληρώσει τρία θεατρικά έργα, ενώ ήταν ήδη σαφές ότι είχε αποκτήσει μια μεγάλη σύνδεση με το γράψιμο.
Όλα δείχνουν ότι η Τζέιν πέρασε σχεδόν όλα της τα χρόνια μέσα στον στενό οικογενειακό κύκλο και ουσιαστικά ποτέ δεν απομακρύνθηκε από αυτόν. Λίγα χρόνια μετά τα πρώτα της πειραματικά έργα, είχε ολοκληρώσει το Περηφάνια και Προκατάληψη, το οποίο, κατά την προσφιλή της συνήθεια, διάβαζε φωναχτά σε συνέχειες τα βράδια, όταν μαζευόταν όλη η οικογένεια.
Όπως και σε όλες τις ιστορίες της Όστεν, υπάρχει πάντα το κωμικό και το καυστικό στοιχείο και συχνά αποτυπώνεται με δηκτικό τρόπο η εξάρτηση των γυναικών από τον γάμο προς εξασφάλιση κοινωνικού κύρους και οικονομικής ασφάλειας.
Ο μορφωμένος πατέρας της διέκρινε το ταλέντο της Τζέιν και –κατά πάσα πιθανότητα–, χωρίς να την ενημερώσει, προσπάθησε να βρει εκδότη για το βιβλίο της. Έγραψε στον φημισμένο Λονδρέζο βιβλιοπώλη Τόμας Κάντελ τον Νοέμβριο του 1797 προτείνοντάς του να το εκδώσει (εκείνη την εποχή πολλοί βιβλιοπώλες ήταν και οι ίδιοι εκδότες), όμως το πολύτιμο χειρόγραφο απορρίφθηκε χωρίς να διαβαστεί και επιστράφηκε μέσω ταχυδρομείου.
Το Περηφάνια και Προκατάληψη έμεινε για μερικά ακόμα χρόνια στο συρτάρι, όμως τον Οκτώβριο του 1811 η Όστεν, που συνέχισε να γράφει με πάθος, πέτυχε την πρώτη της έκδοση με το μυθιστόρημα Λογική και Ευαισθησία, που κυκλοφόρησε σε τρεις τόμους. Ήταν αναγκασμένη να συνεισφέρει χρηματικά στα εκτυπωτικά έξοδα και σε κάθε περίπτωση αυτή η έκδοση δεν σήμαινε αυτόματα ότι το όνομά της θα δοξαζόταν και θα έμενε στην ιστορία.
Στις αρχές του 19ου αιώνα οι γυναίκες στην Αγγλία δεν είχαν νομική δικαιοδοσία να υπογράφουν συμβόλαια κι αν κάποια επιθυμούσε να εκδώσει το έργο της θα έπρεπε να βρεθεί ένας άντρας να την εκπροσωπήσει και να υπογράψει εκ μέρους της. Όμως υπήρχαν κι άλλες επιπλοκές στη διαδικασία: όπως και πολλές άλλες γυναίκες της εποχής, η Όστεν όφειλε να δημοσιεύσει τα βιβλία της ανώνυμα.
Το 1800 οι ρόλοι της γυναίκας εξαντλούνταν στο να είναι σταθερές σύζυγοι και καλές μητέρες. Στην καλύτερη των περιπτώσεων, το γράψιμο θεωρούνταν μια αχρείαστη, δευτερεύουσα και κάπως απρεπής ασχολία. Αν μια γυναίκα επιθυμούσε να γίνει επαγγελματίας συγγραφέας, αυτό σήμαινε αυτόματα ότι υποβίβαζε τη θηλυκότητά της. Ως αποτέλεσμα της κοινωνικής πίεσης, οι γυναίκες αναγκάζονταν να μην υπογράφουν τα έργα τους, ώστε να μη σκανδαλίζουν το κοινό και να μη δίνουν την εντύπωση ότι επιδιώκουν να γίνουν διασημότητες. Όταν εκδόθηκε το Λογική και Ευαισθησία στο εξώφυλλό του αναφέρεται απλώς ότι έχει γραφτεί από μια κυρία («by a lady»).
Σύντομα η πρώτη έκδοση του βιβλίου εξαντλήθηκε (750 αντίτυπα) και λίγους μήνες μετά προγραμματίστηκε η δεύτερη έκδοση. Μετά την πρώτη της σχετική επιτυχία και τις θετικές κριτικές που απέσπασε, η Όστεν αποφάσισε να αναθεωρήσει το χειρόγραφο των Πρώτων Εντυπώσεων και να το φέρει στη μορφή και στον τίτλο που γνωρίζουμε.
Το νέο της μυθιστόρημα εκδόθηκε το 1813 με ακόμα μεγαλύτερη επιτυχία και σύντομα ακολούθησαν μεταφράσεις του στα γαλλικά, τα γερμανικά, τα σουηδικά και τα δανέζικα, αλλά και η έκδοσή του στην άλλη άκρη του Ατλαντικού. Στο εξώφυλλο του Περηφάνια και Προκατάληψη και πάλι δεν αναγραφόταν το όνομα της Τζέιν Όστεν, όμως υπήρχε η επισήμανση ότι το έργο είναι από τη συγγραφέα του Λογική και Ευαισθησία.
Λίγα μόνο χρόνια μετά, το 1816, η Τζέιν άρχισε να επηρεάζεται από τα συμπτώματα κάποιας βαριάς ασθένειας, που την έφθειρε ψυχικά και σωματικά για τους επόμενους μήνες. Συνέχισε να γράφει με όση δύναμη της έμενε, όμως στις 18 Ιουλίου του 1817 υπέκυψε, παρά τις προσπάθειες των γιατρών.
Κατά τη διάρκεια της ζωής της, τα έργα της Όστεν της έφεραν περιορισμένη επιτυχία και φήμη (κυρίως λόγω της ανωνυμίας τους), αλλά σταδιακά μετά τον θάνατό της άρχισε να αποκτάει τη δόξα που της άξιζε. Κομβικής σημασίας είναι η απόκτηση των πνευματικών δικαιωμάτων το 1833 από τον εκδότη Ρίτσαρντ Μπέντλεϊ, ο οποίος συμπεριέλαβε τα μυθιστορήματα της Όστεν στη φημισμένη σειρά του «Standard Novels».
Έως τα μέσα του 20ού αιώνα η Όστεν είχε πλέον καθιερωθεί ως σπουδαία Αγγλίδα συγγραφέας, ενώ κατάφερε και τις τελευταίες δεκαετίες να παραμείνει εξαιρετικά δημοφιλής και στις νεότερες γενιές, με τη βοήθεια και των πολλών κινηματογραφικών και τηλεοπτικών μεταφορών των έργων της. Ουσιαστικά έγινε ένα φαινόμενο και ίνδαλμα όχι μόνο για τους αναγνώστες, αλλά και για δεκάδες συγγραφείς.
Η Τζέιν Όστεν είναι σήμερα μία από τις πιο πολυδιαβασμένες μυθιστοριογράφους της αγγλικής λογοτεχνίας, με τα έργα της να έχουν τεράστια επίδραση σε όλο τον κόσμο, ενώ πρόσφατα το πρόσωπό της επιλέχθηκε για το βρετανικό χαρτονόμισμα των 10 λιρών, μαζί με τη φράση: «Δηλώνω, λοιπόν, ότι δεν υπάρχει άλλη απόλαυση σαν το διάβασμα».
Τα βιβλία της, που πλέον φέρουν περήφανα στο εξώφυλλο το όνομά της με μεγάλα γράμματα, αποτελούν ένα σπάνιο φαινόμενο και έναν φάρο για τους αναγνώστες του 21ου αιώνα.
Μια λίστα με τα ολοκληρωμένα μυθιστορήματα της Τζέιν Όστεν:
Λογική και Ευαισθησία, 1811
Περηφάνια και Προκατάληψη, 1813
Μάνσφιλντ Παρκ, 1814
Έμμα, 1815
Το Αββαείο του Νορθάνγκερ, 1818 (δημοσιεύτηκε μετά τον θάνατό της)
Πειθώ, 1818 (δημοσιεύτηκε μετά τον θάνατό της)
Λαίδη Σούζαν, 1871 (δημοσιεύτηκε μετά τον θάνατό της)
